بررسی اکومورفولوژی و اکوفیزیولوژی اووسیت ماهی سفید دریای خزر (rutilus frisii kutum) (kamensky, 1901)

در این پژوهش، جنبه های مورفولوژیک اووسیت ماهی سفید دریای خزرrutilus frisii kutum (kamensky, 1901) از جمله بافت شناسی تکوینی اووسیت و تغییرات مورفولوژیک داخلی ترین لایه اووسیت (زونارادیاتا) طی مراحل مختلف رشد تخمدان و جنبه های فیزیولوژیک اووسیت از جمله اندازه گیری هورمونهای جنسی ‏(17بتا- استرادیول، تستسترون، پروژسترون و 17آلفا- هیدروکسی پروژسترون)، کاتیونها (سدیم‏، پتاسیم و کلسیم)، اسمولاریته و پروتئین توتال پلاسمای خون در مراحل مختلف تکوین اووسیت در دو محیط متفاوت اکولوژی یعنی دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن مورد بررسی قرار گرفت. ماهی سفید، بومی دریای خزر بوده و به لحاظ شیلاتی یکی از مهمترین ماهیان اقتصادی حوزه جنوبی دریای خزر است که طی مهاجرت آنادرومیک تخمریزی خود را در رودخانه ها انجام می دهد. مراحل رشد تخمدان بر طبق مشاهدات بافت شناسی در زیر میکروسکوپ نوری شامل شش مرحله 1) رشد اولیه اووسیت، 2) دورهستکی، 3) آلوئل کورتیکال، 4) زرده سازی، 5) رسیدگی، 6) تخمریخته می شود. مطالعات بافت شناسی نشان می دهد که این ماهی تا انتهای مرحله زرده سازی که اسفندماه می باشد در دریا حاضر است و پس از آن با شروع مرحله رسیدگی مهاجرت آنادرومیک ماهی شروع شده و عمل تخمریزی نیز در رودخانه ها صورت می گیرد. تغییرات مورفولوژیک لایه زونارادیاتا که بوسیله میکروسکوپ نوری و الکترونی در دو محیط اکولوژی متفاوت بررسی شد با مراحل تکوینی اووسیت ارتباط تنگاتنگی داشت بطوریکه تا مرحله زرده سازی ضخامت لایه زونارادیاتا و میکروویلی های گسترش یافته از سطح آن روند افزایشی داشتند و پس از اتمام زرده سازی آنها نیز روند نزولی را در پیش گرفتند. حداکثر ضخامت زونارادیاتا (61/1±92/14 میکرومتر) و حداکثر طول میکروویلی ها(3/2±75/10 میکرومتر) در انتهای مرحله زرده سازی حاصل شد. در تخم لقاح یافته زوائدی جهت چسبندگی برروی میکروویلی ها و منافذی بر روی سطح تخم مشاهده شد. اندازه گیری هورمونهای جنسی در پلاسمای خون طی دوره تولید مثلی ماهی سفید نشان داد که دو هورمون 17بتا- استرادیول و تستسترون در فاز رشد اووسیت یعنی تا انتهای مرحله زرده سازی در دریا، روند صعودی داشتند و سپس سطح آنها نزول یافت در حالیکه در فاز رسیدگی اووسیت یعنی تا تخمریزی ماهی در رودخانه، دو هورمون پروژسترون و 17آلفا- هیدروکسی پروژسترون سیر صعودی داشته و پس از تخمریزی سطح آنها نیز کاهش یافت. بیشترین غلظت هورمون 17بتا- استرادیول (69/19±43/133 نانوگرم در میلی لیتر) و تستسترون (44/1±99/6 نانوگرم در میلی لیتر) در اسفندماه همزمان با انتهای مرحله زرده سازی اندازه گیری شد اما بیشترین غلظت هورمون پروژسترون (37/0±60/2 نانوگرم در میلی لیتر) و 17آلفا- هیدروکسی پروژسترون (25/2±02/4 نانوگرم در میلی لیتر) در ماه فروردین همزمان با رسیدگی اووسیت بدست آمد. اندازه گیریهای کاتیونهای سدیم‏، پتاسیم و کلسیم بهمراه اسمولاریته پلاسمای خون در مراحل مختلف تکوین اووسیت نشان می دهد که یون سدیم و کلسیم تا رسیدگی ابتدایی (14 فروردین ماه) متحمل تغییرات زیادی نشده و فقط در مرحله رسیدگی نهایی (26 فروردین ماه) سطح آنها کم شده و اختلاف معنی داری با گروههای قبلی پیدا کردند (p<0.05) در حالیکه پتاسیم این روند نزولی را از اواخر اسفند ماه با شروع مهاجرت آغاز کرده و دچار افت شدید و اختلاف معنی داری در مرحله رسیدگی شد (p<0.05). اسمولاریته پلاسما که بیشتر متاثر از غلظت یونهای سدیم و پتاسیم است روندی مشابه با پتاسیم را طی می کند. اندازه گیری میزان پروتئین توتال پلاسمای خون در مراحل مختلف تکوین اووسیت نشان داد که از مرحله آلوئل کورتیکال تا رسیدگی ابتدایی در مقدار پروتئین اختلاف معنی داری در این شاخص وجود ندارد (p>0.05) اما قبل و بعد این مراحل اختلاف معنی دار در میزان آن دیده شد (p<0.05). همچنین همبستگی مثبت قوی (r=0.88) بین یون کلسیم و پروتئین پلاسمای خون ماهی دیده شد.